Çölyak Hastalığının Yol Açtığı Hasar Mekanizması
Çölyak hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde buğday, arpa ve çavdarda bulunan gluten proteinine karşı gelişen kronik bir otoimmün hastalıktır. Gluten tüketildiğinde bağışıklık sistemi ince bağırsak mukozasına saldırarak karakteristik hasara neden olur.
İnce Bağırsakta Oluşan Hasar
- Villus Atrofisi: İnce bağırsak yüzeyini kaplayan ve besin emiliminden sorumlu olan villus adı verilen parmak benzeri çıkıntılar zarar görür, düzleşir veya tamamen kaybolur.
- Emilim Bozukluğu (Malabsorpsiyon): Villusların hasar görmesi sonucu besinlerin (yağ, protein, karbonhidrat), vitaminlerin (özellikle D, B12 ve folik asit) ve minerallerin (demir, kalsiyum) emilimi ciddi şekilde bozulur.
- Kript Hiperplazisi: Villuslar arasındaki kriptlerde hücre çoğalması artar, bu durum bağırsak epitel hücrelerinin yenilenme döngüsünün bozulduğunu gösterir.
- Lenfosit Birikimi: Bağırsak mukozasında intraepitelyal lenfosit sayısında artış görülür, bu da bağışıklık sisteminin sürekli aktif olduğunun bir göstergesidir.
Sindirim Sistemi ile İlgili Semptomlar ve Komplikasyonlar
- Kronik ishal veya kabızlık
- Şişkinlik, gaz ve karın ağrısı
- Yağlı, kötü kokulu dışkı (steatore)
- Bulantı ve kusma
- Laktoz intoleransının gelişmesi (geçici veya kalıcı)
- Refraktör Çölyak: Glutensiz diyete rağmen semptomların ve bağırsak hasarının devam ettiği nadir ve ciddi bir form.
Beslenme Yetersizliklerine Bağlı Sistemik Hasar ve Komplikasyonlar
- Kansızlık (Anemi): Demir, B12 vitamini ve folat emiliminin bozulmasına bağlı olarak gelişir. Yorgunluk, halsizlik, nefes darlığı ve solukluk yapar.
- Kemik Erimesi (Osteoporoz/Osteopeni): Kalsiyum ve D vitamini emiliminin bozulması kemik mineral yoğunluğunda azalmaya, kemiklerin kırılgan hale gelmesine ve kemik ağrılarına yol açar.
- Büyüme-Gelişme Geriliği: Tanı konmamış veya iyi yönetilmeyen çocuklarda boy kısalığı ve ergenlik gecikmesi görülebilir.
- Kilo Kaybı ve Kas Erimesi: Enerji ve protein alımının yetersiz olmasından kaynaklanır.
- Diş Mine Defektleri: Özellikle kalıcı dişlerde renk değişikliği, çukurcukler ve mine hipoplazisi görülebilir.
- Cilt Problemleri: Dermatitis Herpetiformis adı verilen, kaşıntılı kabarcıklarla seyreden bir cilt döküntüsü çölyak hastalığıyla yakından ilişkilidir.
Nörolojik ve Psikiyatrik Etkiler
- Periferik Nöropati: Ellerde ve ayaklarda uyuşma, karıncalanma ve yanma hissi.
- Ataksi (Denge Kaybı): Gluten ataksisi olarak bilinen, yürüme ve denge bozukluğuna neden olan bir durum.
- Baş Ağrıları ve Migren
- Depresyon, Anksiyete ve "Beyin Sisi": Odaklanma güçlüğü, unutkanlık ve zihinsel bulanıklık.
Üreme Sistemi Üzerindeki Etkiler
- Kadınlarda adet düzensizlikleri, kısırlık ve düşük riskinde artış.
- Erkeklerde kısırlık ve cinsel işlev bozuklukları.
Uzun Vadeli Riskler
- İnce Bağırsak Lenfoması ve Diğer Bağırsak Kanseri Türleri: Tedavi edilmemiş çölyak hastalığı, bu kanser türlerinin görülme riskini artırır.
- Otoimmün Hastalıklar: Tip 1 diyabet, otoimmün tiroid hastalığı (Hashimoto) gibi diğer otoimmün hastalıkların gelişme riski yükselir.
Önemli Not
Bu hasarların büyük çoğunluğu, sıkı bir glutensiz diyet uygulanmasıyla geri döndürülebilir veya durdurulabilir. İnce bağırsak mukozası genellikle glutensiz diyete başlandıktan haftalar veya aylar sonra iyileşmeye başlar ve semptomlar kaybolur. Erken teşhis ve diyete uyum, uzun vadeli komplikasyonları önlemede hayati öneme sahiptir.
|
